پلی نوریت (Polyneuritis) یا نوروپاتی محیطی چیست؟

سیستم اعصاب محیطی، مسئول انتقال اطلاعات از مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) به سایر بخش‌های بدن است. همچنین اعصاب محیطی اطلاعات حسی را به سیستم عصبی مرکزی ارسال می‌کنند. نوروپاتی محیطی که به عنوان نتیجه‌ای از آسیب به اعصاب خارج از مغز و نخاع (اعصاب محیطی) رخ می‌دهد، عبارت است از یک وضعیت که عموماً باعث ضعف و ناتوانی، بی‌حسی و درد در دست‌ها و پاها می‌شود. علاوه بر این، می‌تواند بخش‌ها و عملکردهای دیگر بدن مانند گوارش، ادرارکردن و گردش خون را نیز تحت‌تأثیر قرار دهد.

نوروپاتی محیطی می‌تواند ناشی از دیابت، آسیب‌های شدید، عفونت، مشکلات متابولیک، علل وراثتی و تماس با مواد سمی باشد. افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی، عموماً دردی تپشی، سوزشی یا سوزن‌سوزنی را تجربه می‌کنند. در بسیاری از موارد، علائم بهبود می‌یابند، به‌خصوص اگر دلیل آن یک مشکل قابل درمان باشد. متخصصان درد که به‌صورت حرفه‌ای و تخصصی در زمینه‌های ارزیابی، تشخیص درد و درمان آن دانش کافی دارند، با تشخیص شرایط بیمار، اقدام به درمان می‌کنند و طیف وسیعی از درد مزمن یا حاد را با تکنیک‌های مختلف و به روش‌های حداقل تهاجمی درمان می‌کنند.

علل نوروپاتی محیطی

عوامل مختلف و بیماری‌های زمینه‌ای بسیاری می‌توانند باعث ایجاد این وضعیت شوند. در موارد نادر، نوروپاتی محیطی ژنتیکی و ارثی است. در ادامه به جزئیات بیشتری از علل به‌وجود‌آورنده این اختلال اشاره خواهیم کرد.

ابتلا به برخی از بیماری‌های زمینه‌ای

آسیب عصبی ناشی از دیابت یکی از شایع‌ترین مدل‌های نوروپاتی است. طبق آمار 60 تا 70 درصد افراد مبتلا به دیابت به‌دلیل قند خون بالا دارای نوعی آسیب عصبی هستند. این مسئله منجر به درد مزمن یا بی‌حسی در برخی از اندام‌ها می‌شود.
سایر بیماری‌هایی که ممکن است باعث آسیب عصبی و بروز نوروپاتی محیطی شوند، عبارتند از:

• بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید. این بیماری‌ها به طرق مختلف بر سیستم عصبی محیطی تأثیر می‌گذارند. در واقع التهاب مزمن و آسیب به بافت‌های سراسر بدن و همچنین فشار ناشی از التهاب، همگی می‌توانند منجر به بروز درد شدید عصبی در اندام‌ها شوند.
• عفونت‌ها. برخی از ویروس‌ها و باکتری‌ها مستقیما به بافت عصبی حمله می‌کنند. این ویروس‌ها به اعصاب حسی آسیب می‌رسانند و باعث ایجاد دوره‌های شدید درد می‌شوند.
• اختلالات کلیوی یا کبدی
• اختلالات عروقی و خونی
• جراحت یا تروما.تروما یکی از علل شایع آسیب به اعصاب است. این مسئله می‌تواند در اثر تصادفات رانندگی، سقوط یا شکستگی بروز کند.
• عدم تحرک یا ثابت ماندن بیش‌ازحد در یک موقعیت نیز می‌تواند باعث نوروپاتی محیطی شود.
• افزایش فشار بر روی عصب مدین، باعث بروز سندرم تونل کارپال می‌شود. این سندرم یک نوع رایج نوروپاتی محیطی است و اغلب با عنوان نوروپاتی عصب مدین یاد می‌شود.
• مصرف الکل و سموم.مصرف بیش‌ازحد الکل می‌تواند اثر سمی بر بافت عصبی داشته باشد و افراد را در معرض خطر بروز نوروپاتی محیطی قرار دهد. قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی موجود در چسب، حلال‌ها یا حشره‌کش‌ها نیز می‌تواند باعث آسیب عصبی شود. علاوه بر این، قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین مانند سرب و جیوه نیز می‌تواند باعث بروز این وضعیت شود.
• مصرف برخی از داروها

برخی از داروها مانند موارد زیر نیز ممکن است باعث آسیب عصبی شوند:

1. داروهای ضدتشنج که افراد برای درمان تشنج مصرف می‌کنند.
2. داروهایی برای مبارزه با عفونت‌های باکتریایی
3. برخی از داروهای ضدفشار خون
4. داروهای مورد استفاده برای درمان سرطان

یک مطالعه در سال 2020 نشان داد که استاتین‌ها، دسته‌ای از داروهای مورد استفاده برای کاهش کلسترول و پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی، می‌توانند خطر بروز نوروپاتی را افزایش دهند.

علائم نوروپاتی محیطی

هر عصب در سیستم محیطی عملکرد خاصی دارد، بنابراین علائم به نوع اعصاب آسیب دیده بستگی دارد. اعصاب به دو دسته تقسیم می شوند:

1. اعصاب حسی که حس هایی مانند دما، درد، لرزش یا لمس را از پوست دریافت می کنند.
2. اعصاب حرکتی که حرکت عضلات را کنترل می کنند.
3. اعصاب خودمختار که عملکردهایی مانند فشار خون، تعریق، ضربان قلب، هضم و عملکرد مثانه را کنترل می کنند.

علائم و نشانه های نوروپاتی محیطی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• شروع تدریجی بی حسی، سوزن سوزن شدن یا سوزن سوزن شدن در پاها یا دست ها که می تواند به سمت بالا در پاها و بازوهای مشاهده می شود.
• درد تند، ضربانی، ضربان دار یا سوزش
• حساسیت شدید به لمس
• درد در حین فعالیت هایی که نباید باعث درد شوند، مانند درد در پاها هنگام وزن دادن به آنها یا زمانی که آنها زیر پتو هستند.
• عدم هماهنگی و سقوط
• ضعف عضلانی
• احساس می کنید در حالی که دستکش یا جوراب پوشیده اید.
• فلج اگر اعصاب حرکتی تحت تأثیر قرار گیرند.

نمودهای بالینی نوروپاتی

• شکایت بیمار از اختلال حسی (Subjective) یا به دست آوردن آن توسط پزشک (Objective )
• کاهش قدرت در اندام مبتلا به ویژه در بخش دیستال آن
• آتروفی ماهیچه ها که گاهی به ناودانی شدن فواصل بین استخوانی دست ها می انجامد.
• ریزش مو، تغییرات ناخن ها، سیانوز و سردی اندام مربوطه
• وجود زخم های کهنه ای که دیر خوب می شوند و ممکن است بدون درد باشند.
• جدا شدن خودبه خود جزئی از اندام مبتلا (Autoamputation)
• کاهش یا از بین رفتن رفلکس ها
• تغییر شکل اندام مانند پیدایش دست پنجه ای (Claw hand)
• افتادگی مچ دست (Wrist drop) در آسیب عصب رادیال
• افتادگی پا (Foot drop) در ضایعه ی عصب پرونه آل
• درد نوروپاتی اعصاب میانی، رانی و سیاتیک
• کازالژی (Causalgia)
• علائم اختلالات اتونوم
• هیپرتروفی عصب (جذام)

عوامل خطر نوروپاتی محیطی

• دیابت نوع یک، بخصوص اگر سطح قند شما به خوبی کنترل نشود.
• سوء مصرف الکل
• کمبود ویتامین به خصوص ویتامین‌های ب
• عفونت‌هایی مانند بیماری لیم، زونا، ویروس اپشتاین بار، هپاتیت C و ایدز
• بیماری‌های خود ایمنی مانند آرتروز روماتوئید و لوپوس، که در آن سیستم ایمنی شما به بافت‌های بدنتان حمله می‌کند.
• اختلالات کلیه، کبد یا تیروئید
• بودن در معرض سموم
• حرکات مکرر
• سابقه‌ی خانوادگی از ابتلا به نوروپاتی

انواع نوروپاتی محیطی

بیش از ۱۰۰ نوع نوروپاتی محیطی وجود دارد و هر نوع بر اساس نوع آسیب عصبی، علت زمینه‌ای و علائمی که ایجاد می‌کنند طبقه بندی می‌شوند؛ اما به‌طور کلی سه تا از انواع اصلی نوروپاتی محیطی وجود دارد:

۱. نوروپاتی محیطی متقارن مزمن

بیشتر نوروپاتی‌های محیطی، مزمن هستند و در طول چندین ماه ایجاد می‌شوند.

۲. مونو نوروپاتی چندگانه

در این نوع از نوروپاتی حداقل به دو ناحیه‌ی عصبی مجزا آسیب وارد شده است.

۳. نوروپاتی حاد متقارن محیطی

1. این نوع از نوروپاتی نادر و شایع ترین علت سندرم گیلن‌باره است.
2. برخی از نوروپاتی ها ممکن است سال ها طول بکشد تا ایجاد شوند؛ اما برخی دیگر در عرض چند ساعت تا چند روز پس از شروع تشدید می‌شوند.

آیا بیماری نوروپاتی محیطی خطرناک است؟

بهتر است بدانید که اگر نوروپاتی محیطی کنترل و درمان نشود، می‌تواند زمینه بروز مشکلات و عوارض زیر را فراهم کند:

1. سوختگی و آسیب‌های پوستی. زیرا ممکن است بیمار تغییرات دما یا درد را در قسمت‌هایی از بدن که بی‌حس هستند احساس نکند.
2. عفونت. زیرا پاها و سایر نواحی فاقد حس ممکن است بدون اطلاع شما آسیب ببینند. این نواحی را به طور مرتب بررسی کنید و جراحات جزئی را قبل از عفونی شدن درمان کنید، به‌خصوص اگر دیابت دارید.
3. سقوط. ضعف و از دست دادن حس در نواحی مختلف بدن ممکن است با عدم تعادل و افتادن همراه باشد.

روش‌های تشخیص نوروپاتی محیطی

تشخیص نوروپاتی محیطی کمی دشوار است؛ زیرا آسیب یا اختلال عصبی می‌تواند قسمت‌های مختلف بدن را تحت تأثیر قرار دهد و اغلب علائم نوروپاتی محیطی شبیه سایر شرایط یا مشکلات پزشکی هستند. به‌همین‌دلیل اگر پزشک شما مشکوک به آسیب عصبی باشد، یک تاریخچه پزشکی گسترده می‌گیرد و آزمایش خون، آزمایش مایع نخاعی، تست بررسی قدرت عضلانی و تعدادی آزمایش عصبی مانند الکترومیوگرافی و مطالعه هدایت عصبی را برای تعیین محل و شدت آسیب عصبی شما انجام می‌دهد. الکترومیوگرافی یا نوار عصب و عضله، می‌تواند مشکلاتی را در نحوه حرکت سیگنال‌های عصبی بدن به عضلات نشان دهد. معمولاً در نوروپاتی عصب مدین از نوار عصب عضله دست استفاده می‌شود.

درمان نوروپاتی محیطی

درمان نوروپاتی با شناسایی و درمان هر مشکل زمینه ای دیگر مانند دیابت یا عفونت آغاز می شود. برخی از موارد نوروپاتی را می توان به راحتی درمان کرد. با این حال، تمامی موارد مبتلا به نوروپاتی ها قابل درمان نیستند. در این موارد، درمان با هدف کنترل و مدیریت علائم و جلوگیری از وارد شدن آسیب عصبی بیشتر انجام می شود. گزینه های درمانی نوروپاتی شامل موارد زیر است:

• داروها: برای کنترل درد می توان از داروهایی که پزشک متخصص تجویز می کند استفاده کرد. تعدادی از داروهای مختلف حاوی مواد شیمیایی هستند که با تنظیم مسیرهای سیگنال دهی درد در سیستم عصبی مرکزی و محیطی به کنترل درد کمک می کنند. این داروها عبارتند از:

1. داروهای ضد افسردگی مانند دولوکستین(Duloxetine) یا نورتریپیلین(Nortriptyline).
2. داروهای ضد تشنج مانند گاباپنتین (Neurontin، Gralise) و پره گابالین (Lyrica)
3. چسب ها و کرم های موضعی حاوی لیدوکائین

• فیزیوتراپی: فیزیوتراپی از ترکیبی از ورزش های متمرکز، ماساژ و سایر درمان‌ها استفاده می ‌کند تا به شما کمک کند قدرت، تعادل و دامنه ی حرکتی خود را افزایش دهید.
• کاردرمانی: این روش می تواند به شما کمک کند تا با درد و از دست دادن عملکردهای حرکتی خود کنار بیایید و مهارت هایی را به شما بیاموزید تا آن کمبود این توانایی ها را جبران کنید.
• جراحی: این روش برای بیماران مبتلا به نوروپاتی مرتبط با فشار ناشی از مواردی مانند فتق دیسک در پشت یا گردن، تومورها، عفونت‌ها یا اختلالات گیرافتادگی عصبی، مانند سندرم تونل کارپال ، انجام می شود.
• کمک‌ و محافظ های مکانیکی: تجهیزاتی مانند بریس‌ها و کفش‌های مخصوص، گچ‌ گیری‌ها و آتل‌ های مخصوص طراحی شده می‌ توانند با ایجاد حمایت یا نگه داشتن اعصاب آسیب ‌دیده در حالتی مناسب، به کاهش درد کمک کنند.
• تغذیه ی مناسب: یک رژیم غذایی مناسب شامل مصرف غذاهای سالم و اطمینان از دریافت مقادیر مناسبی از ویتامین ها و سایر مواد مغذی است.
• اتخاذ عادات زندگی سالم: عاداتی از جمله ورزش کردن برای بهبود قدرت عضلانی، ترک سیگار، حفظ وزن سالم و محدود کردن مصرف نوشیدنی های الکلی می تواند کمک شایانی به روند درمان و کنترل درد بکند.

درمان های دیگر

1. تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (Transcutaneous electrical nerve stimulation (TENS)): این شیوه درمانی به صورت الکترودگذاری در محدوده اعصابی است که باعث درد شما شده اند و جریان ملایم و کمی از الکترودها به پوست شما وارد می شود. پزشک شما برنامه درمانی مناسب (مدت درمان و دفعات آن) را تنظیم می کند. هدف این درمان مختل کردن سیگنال های درد به شکلی است که به مغز نرسند.
2. درمان های سرکوب کننده یا تعدیل کننده سیستم ایمنی: درمان های متفاوتی برای افرادی به کار می رود که نوروپاتی آنها به دلیل بیماری خود ایمنی است. این درمان با داروهای خوردنی، تزریقی یا فرایندهایی مثل پلاسمافرزیس (plasmapheresis) انجام می شود که آنتی بادی ها و سلول های دیگر سیستم ایمنی از خون شما گرفته می شوند و سپس خون به بدن شما بازگردانده می شود. هدف این درمان ها جلوگیری از حمله سیستم ایمنی به اعصاب است.
3. درمان های تکمیلی: طب سوزنی، ماساژ، آلفا لیپوتیک اسید، گیاهان دارویی، مدیتیشن و یوگا، رفتاردرمانی و روان درمانی روش های دیگری هستند که به بهبود دردهای نوروپاتی کمک می کنند.

تفاوت نوروپاتی و ام اس

نوروپاتی (Neuropathy) و ام اس اسکلروز چندگانه یا Multiple Sclerosis) ) دو بیماری متفاوت با آثار و علائم مختلف هستند. در ادامه، تفاوت‌های اصلی بین این دو بیماری ذکر شده است:

• نوروپاتی به معنای آسیب به عصب‌ها است و ممکن است علت آن عوامل متنوعی از جمله دیابت، الکلیسم، توکسین‌ها، عفونت‌ها، تروما و بیماری‌های ژنتیکی باشد. حال آنکه ام اس یک بیماری عصبی است که سیستم ایمنی بدن به غلاف محافظ بافت عصبی (ملین) حمله می کند و به مغز و نخاع آسیب می رساند.
• نوروپاتی عمدتاً به عصب‌ها در سرتاسر بدن آسیب می‌زند و می‌تواند منجر به کاهش حس، درد، سوزش، کاهش عملکرد عضلانی و سایر علائم مشابه شود. علائم نوروپاتی ممکن است در یک یا چند عصب خاص یا منطقه‌های مختلف بدن ظاهر شوند؛ اما بیماری ام اس به عنوان یک بیماری ایمنی‌ شناخته می‌شود که به غشاهای اطراف عصب‌ها و نخاع حمله می‌کند. این می‌تواند به علائمی متنوع از جمله خستگی، مشکلات تعادل و هماهنگی، مشکلات دید، اختلالات حرکتی و مشکلات حافظه و تمرکز منجر شود.
• علائم بیماری نوروپاتی محیطی ممکن است تنها به عصب‌ها و عضلات محدود شوند و معمولاً در مناطق خاصی از بدن اتفاق می‌افتد. علاوه بر این، علائم نوروپاتی معمولاً پیش‌رونده و پایدار هستند. ام اس به عنوان یک بیماری سیستمیک است که ممکن است در سراسر سیستم عصبی مرکزی و حتی در سایر اعضای بدن تأثیر بگذارد. علائم ام اس ممکن است تا زمانی که بیماری پیشرفت کند، تغییر کنند و به شکل حملات متعدد و بازگشتی (Relapsing-Remitting) یا پیشرونده (Progressive) ظاهر شوند
• تشخیص و درمان نوروپاتی معمولاً بر اساس علائم، تاریخچه بیماری و آزمایشات عصب‌شناختی صورت می‌پذیرد و درمان بستگی به علت نوروپاتی دارد. تشخیص ام اس نیاز به انجام آزمایش‌های تصویری مانند MRI دارد و درمان ام اس شامل داروها برای کنترل حملات، فیزیوتراپی و در برخی موارد درمان‌های مکمل است.