دیسک کمر چیست؟ آشنایی با علت، علائم و درمان دیسک کمر
دیسک کمر از شایع ترین علل کمردرد و انتشار درد به پاهاست. وقتی قسمت مرکزی و ژلاتینی دیسک به علت ضعف جدار خارجی مسیر پیدا می کند، ریشه عصبی تحریک می شود و درد تیرکشنده، گزگز یا بی حسی پدید می آید. خبر خوب این است که بخش زیادی از بیماران با درمان های غیرجراحی و اصلاح سبک زندگی بهبود می یابند. نقش پزشک درد، تشخیص دقیق منبع درد و چینش پلکانی درمان از ساده ترین مداخلات تا روش های کم تهاجمی است تا هم سریع تر تسکین بگیرید و هم از عود پیشگیری شود.
دیسک کمر چیست؟
دیسک های بین مهره‌ای مانند ضربه گیر عمل می کنند و امکان حرکت نرم مهره‌ها را فراهم می سازند. با افزایش سن یا فشارهای نامناسب، حلقه خارجی دیسک ضعیف می شود و ماده مرکزی می تواند به بیرون برآمده شود. این وضعیت درجات مختلفی دارد: از «برجستگی» ساده تا «فتق» واقعی. هر درجه، شدت علامت و انتخاب درمان متفاوتی دارد و به همین دلیل معاینه دقیق و تفسیر صحیح MRI اهمیت دارد. لازم به ذکر است:
- فتق دیسک لزوماً مساوی با جراحی نیست؛ همخوانی علائم و یافته ها ملاک تصمیم گیری است.
- درد سیاتیکی معمولاً ناشی از همین فشار بر ریشه عصبی L4S1 است.
مهمترین علائم دیسک کمر
الگوی علائم می تواند از درد موضعی کمر تا درد تیرکشنده به پاها متغیر باشد. شدت درد اغلب با نشستن طولانی، خم شدن، سرفه و عطسه بیشتر می شود. درگیری عصبی ممکن است حس و قدرت عضلانی را هم تحت تأثیر قرار دهد.
در ادامه به مهمترین علائم دیسک کمر اشاره شده است:
- درد تیرکشنده از کمر به باسن، پشت ران و ساق (سیاتیک)
- گزگز، مورمور یا بی حسی در مسیر عصب
- ضعف یا خستگی زودرس عضلات پا، لنگش هنگام راه رفتن
- محدودیت حرکتی کمر و اسپاسم عضلانی
علائم اورژانسی: اگر بی اختیاری ادرار و مدفوع، بی حسی ناحیه زینی یا ضعف پیشرونده ایجاد شد، باید فوراً به اورژانس مراجعه شود.
علت دیسک کمر
وقتی می پرسیم علت دیسک کمر چیست، منظور ترکیبی از فرسایش وابسته به سن و عادات حرکتی/ارگونومیک نادرست است که به تضعیف حلقه خارجی دیسک و افزایش فشارهای نقطه ای منجر می شود. دیسک با افزایش سن آب خود را از دست می دهد و تحمل بارش کاهش می یابد؛ در این شرایط، یک خم شدن ناگهانی یا بلند کردن بار می تواند فتق را رقم بزند. شناخت دقیق علت دیسک کمر کمک می کند برنامه درمانی و پیشگیری، هدفمند تر طراحی شود و خطر عود کاهش یابد.
به طور عملی، مهم ترین عوامل مؤثر عبارت اند از:
- افزایش سن و دژنراسیون دیسک
- نشستن طولانی مدت و وضعیت بدنی نامناسب (ارگونومی ناکافی)
- بلند کردن اجسام با تکنیک غلط یا انجام کارهای سنگین تکراری
- ضعف عضلات مرکزی تنه (Core) و انعطاف پذیری پایین عضلات پشت ران و لگن
- اضافه وزن و مصرف سیگار (کاهش خون رسانی به دیسک)
- زمینه ژنتیکی، ناهنجاری های ساختاری یا سابقه آسیب های تکراری
روش های تشخیص دیسک کمر در مطب دکتر نقره کار
- ارزیابی از شرح حال شروع می شود: محل، الگوی انتشار و عوامل تشدید/تسکین دهنده درد سرنخ های مهمی می دهند. سپس معاینه عصبی برای بررسی حس، رفلکس ها و قدرت عضلات انجام می شود. در صورت نیاز، تصویربرداری یا تست های تکمیلی کمک کننده‌اند.
- معاینه و تست های بالینی: تست بلندکردن پا (SLR)، ارزیابی حس و رفلکس ها برای تشخیص درگیری ریشه عصبی.
- تصویربرداری هدفمند: MRI در موارد منتخب، برای دیدن دیسک، کانال نخاع و ریشه ها؛ در برخی شرایط خاص ممکن است CT یا رادیوگرافی نیز درخواست شود.
- الکترودیاگنوز (EMG/NCV): برای تمایز درگیری ریشه عصبی از مشکلات دیگر اندام تحتانی.
- بلوک های تشخیصی تحت هدایت تصویری: در مواقعی که چند منبع درد محتمل است (فاست، دیسک، ریشه عصبی).
لازم به ذکر است؛ هر درد پایی «سیاتیک ناشی از دیسک» نیست. تشخیص دیسک کمر از سیاتیک و سایر علل (مانند تنگی کانال یا درگیری فاست) با معاینه و تست های تکمیلی انجام می شود.
روش های درمان دیسک کمر
هدف درمان، کاهش التهاب ریشه عصبی، بازگرداندن عملکرد و پیشگیری از عود است. اغلب موارد با درمان های محافظه کارانه بهبود می یابند و فقط درصد کمی نیازمند جراحی هستند. برنامه درمانی به صورت پلکانی طراحی می شود تا هم ایمن باشد و هم مؤثر.
درمان غیرجراحی دیسک کمر
در فاز حاد، کاهش فشارهای تحریک کننده و کنترل التهاب اولویت دارد. استراحت مطلق توصیه نمی شود؛ استراحت نسبی کوتاه مدت همراه با بازگشت تدریجی به فعالیت، نتیجه بهتری می دهد. در ادامه، فیزیوتراپی و تمرین درمانی هدفمند برای تقویت Core، اصلاح الگوهای حرکتی و آموزش ارگونومی وارد برنامه می شود. در صورت ادامه درد انتشاری یا برگشت علائم، تزریق های کم تهاجمی تحت هدایت فلوروسکوپی (اپیدورال، ریشه عصبی) می تواند التهاب موضعی را کاهش دهد. در کیس های انتخاب شده، کاهش فشار دیسک با لیزر درمانی دیسک یا تکنیک های پرکوتانه گزینه‌ای کم تهاجمی با نقاهت کوتاه محسوب می شود.
| روش | مناسب برای | نکته کلیدی / مدت |
| استراحت نسبی و اصلاح فعالیت | درد خفیف تا متوسط در فاز حاد | ۳۷ روز استراحت نسبی؛ استراحت مطلق ممنوع؛ بازگشت تدریجی به فعالیت |
| دارودرمانی (طبق تجویز پزشک) | کنترل درد و التهاب | مصرف کوتاه مدت با پایش عوارض و تداخلات دارویی |
| فیزیوتراپی و تمرین درمانی | اغلب بیماران پس از کاهش درد حاد | ۸۱۲ جلسه؛ تقویت Core، کشش همسترینگ، آموزش ارگونومی |
| تمرینات مک کنزی/ اکستنشن هدفمند | درد انتشاری با جهت دهی مشخص | تمرینات روزانه؛ کاهش فشار روی ریشه عصبی |
| تزریق اپیدورال/ ریشه عصبی تحت هدایت فلوروسکوپی | رادیکولوپاتی مقاوم به درمان محافظه کارانه | ۱۳ نوبت؛ ضدالتهاب موضعی، تسکین سریع تر |
| بلوک فاست/ شاخه داخلی و RFA | درد محوری کمر با منشأ فاست | بلوک تشخیصی سپس RFA؛ ماندگاری اثر ۶۱۲ ماه |
| لیزردرمانی کاهش فشار دیسک پرکوتانه | فتق‌های انتخاب شده بدون ضعف پیشرونده | تک جلسه، کم تهاجمی؛ نقاهت کوتاه و بازگشت سریع تر |
بسیاری از این مداخلات در کلینیک درد و بدون بستری انجام می شوند. انتخاب روش به معاینه، تصویر و پاسخ شما به درمان های مرحله قبل بستگی دارد.
درمان دیسک کمر با جراحی
وقتی ضعف عصبی پیشرونده، علائم اورژانسی یا درد مقاوم پس از طی درمان های غیرجراحی وجود داشته باشد، جراحی مطرح می شود. میکرودیسککتومی برای برداشتن بخش بیرون زده دیسک و آزاد سازی عصب روش رایجی است. در تنگی شدید کانال، لامینکتومی ممکن است پیشنهاد شود. تصمیم نهایی پس از جمع بندی علائم، معاینه و MRI گرفته می شود.
روش های پیشگیری از دیسک کمر
پیشگیری یعنی کم کردن فشارهای غیرضروری بر دیسک و قوی نگه داشتن سیستم عضلانی-رباطی کمر. اصلاح چند عادت ساده، خطر عود را به طور محسوسی کم می کند.
در ادامه جند توصیه برای پیشگیری از دیسک کمر ارائه شده است:
- ارگونومی صحیح پشت میز؛ هر ۳۰۴۵ دقیقه، چند دقیقه بایستید و راه بروید.
- تقویت عضلات Core و افزایش انعطاف پذیری همسترینگ و لگن.
- بلند کردن بار با زانوهای خم و نگه داشتن بار نزدیک بدن.
- کنترل وزن و ترک سیگار برای بهبود خون رسانی دیسک.
- برنامه تمرینی منظم و حفظ دامنه حرکتی ستون فقرات.
عوارض دیسک کمر
درمان نکردن یا نیمه کاره رها کردن درمان می‌تواند باعث مزمن شدن درد و افت عملکرد شود. در بعضی موارد، ضعف عصبی یا کرختی پایدار رخ می دهد و کیفیت زندگی کاهش می یابد. عودهای مکرر دیسک کمر نیز زمانی رخ می دهد که اصلاح ارگونومی و تمرینات نگهدارنده جدی گرفته نشود.
در ادامه به برخی ازعوارض دیسک کمر اشاره می شود:
- درد مزمن و محدودیت فعالیت
- رادیکولوپاتی و ضعف عضلات پا
- عود علائم در صورت بی توجهی به پیشگیری
- در موارد نادر سندرم دم اسبی (اورژانس مراجعه به مراکز درمانی)
توصیه های دکتر نقره کار در مورد دیسک کمر
در فاز حاد، استراحت مطلق ممنوع؛ استراحت نسبی کوتاه + پیاده روی های کوتاه، کمپرس سرد ۴۸۷۲ ساعت و در صورت اسپاسم، گرم کردن محل می تواند کمک کننده باشد.
در ادامه به برخی از نکات توصیه شده توسط دکتر علی نقره کار اشاره می شود:
- نحوه خوابیدن: خوابیدن به پهلو با بالش بین زانوها یا طاق باز با بالش زیر زانو
- پس از فروکش درد: فیزیوتراپی و تقویت Core (اکستنشن/الگوی مک کنزی، پل، birddog، پلانک کوتاه) + کشش همسترینگ و پیریفورمیس بدون درد
- اصولِ درست نشستنو حرکت کردن: وقفهٔ ۳۵ دقیقه‌ای بعد از هر ۳۰۴۵ دقیقه در یک پوزیشن بودن، توجه به تکیه گاه کمری و مناسب بودن آن، مانیتور هم سطح چشم، خم شدن از مفصل ران با حفظ ستون فقرات در وضعیت خنثی، پرهیز از خم و‌چرخش ناگهانی و بلندکردن بار سنگین
- اگر تا ۴۶ هفته درد سیاتیکی پابرجاست، با توجه به معاینه و MRI: تزریق اپیدورال ریشه عصبی، بلوک فاست و RFA یا کاهش فشار دیسک با لیزر مطرح است
- مدیریت دیسک کمر در منزل: ۷۲ ساعت کاهش بار، پیاده روی های متعدد کوتاه، ۵۶ ست اکستنشن ملایم؛ در بی اختیاری ادرار یا مدفوع و بی حسی یا گزگز نایه زینی ارجاع فوری به پزشک انجام شود
- دارو درمانی: استفاده دارو در اغلب مواقع در دورهای کوتاه و طبق تجویز پزشک صورت می گیرد و احتیاط های لازم نیز در مورد مصرف باید رعایت شود.
در آخر ذکر این نکات ضروری است که :حرکتِ هوشمندانه، تقویت هدفمند Core و ارگونومی درست، سنگ بنای درمان و پیشگیری اند. اگر با اجرای دقیق این مسیر هنوز درد انتشاری آزاردهنده دارید، مداخلات کم تهاجمی هدایت شده می‌توانند مسیر بهبود را هموار کنند. توجه داشته باشید که برنامهٔ درمان باید شخصی سازی شود؛ یک نسخهٔ واحد برای همه وجود ندارد.
سوالات متداول در مورد دیسک کمر چیست
۱) تفاوت دیسک کمر با سیاتیک چیست؟
دیسک کمر به مشکل ساختمان دیسک اشاره دارد؛ سیاتیک نام الگوی درد عصبی در مسیر عصب سیاتیک است. فتق دیسک یکی از علل رایج سیاتیک محسوب میشود.
۲) چه زمانی MRI لازم است؟
وقتی درد شدید/ پیشرونده باشد، درمان های اولیه مؤثر نباشد یا معاینه عصبی یافته های نگران کننده نشان دهد. تصمیم گیری با پزشک و بر اساس همخوانی علائم است.
۳) بهترین درمان دیسک کمر چیست؟
یک نسخه واحد برای همه وجود ندارد. بیشتر بیماران با درمان های غیرجراحی بهبود می یابند؛ در موارد انتخاب شده، تزریق های هدایت شده یا روش های کم تهاجمی و در اقلیت، جراحی توصیه میشود.
۴) بهبودی چقدر طول می کشد؟
در بسیاری از افراد، طی ۴۸ هفته با برنامه درمانی صحیح، کاهش قابل توجه علائم رخ می دهد. پایبندی به تمرینات و اصلاح عادات نقش کلیدی دارد.
۵) آیا نشستن طولانی باعث دیسک می شود؟
نشستن طولانی با وضعیت بدنی غلط فشار داخل دیسک را بالا می‌برد و خطر علائم را افزایش می دهد؛ وقفه های حرکتی و ارگونومی صحیح ضروری است.
۶) آیا روش‌های کم تهاجمی برای همه مناسب اند؟
خیر؛ بر اساس معاینه، تصویر و پاسخ به درمان های قبلی انتخاب می شوند. ارزیابی دقیق شانس موفقیت را افزایش می دهد.
آدرس مطب : تهران، میدان آرژانتین، ابتدای خیابان الوند، ساختمان مرکزی پزشکان،طبقه اول
تلفن : 88670088 - 021اگر سوال دارید اینجا بپرسید
برای متن سوال فقط از حروف فارسی استفاده کنید . حداکثر طول مجاز برای متن 500 کاراکتر است .
در صورت ثبت شماره تلفن و آدرس ایمیل ، پس از پاسخگویی به شما اطلاع داده میشود. این اطلاعات محرمانه است و در سایت نمایش داده نمیشود.
فقط فایل تصویری با فرمت JPG امکان ارسال دارد و حداکثر حجم فایل 200 کیلو بایت است.
